03
Taraxacum officinale

In het voorjaar van 2019 werd de Onkruidenier uitgedaagd met een nieuw onderzoeksgebied; de groene ruimte van Malburgen in Arnhem Zuid. De wijk Malburgen heeft meer dan 100 straatnamen met planten, maar dit resoneert niet direct zichtbaar in het openbaar groen. Door het huidige onderhoudsniveau van het groen in Arnhem Zuid is de plantensamenstelling van de wijk weinig divers en vinden we vaak veel van dezelfde soorten terug. In de maand april kleuren echter alle gazons goudgeel van de ontelbare paardenbloemen. Dit overweldigende beeld is een fenomeen dat we in de stad nog niet eerder op deze schaal hadden waargenomen.  Maar als er zoveel paardenbloemen zijn, hoe kan heel Arnhem Zuid niet een functionele plantage zijn voor deze plant? 

Om de paardenbloem beter te begrijpen kwamen we in contact met botanist Karst Meijer. Sinds 1981 doet Karst onderzoek naar verschillende paardenbloemen. Verschillende paardenbloemen?? Een paardenbloem is toch gewoon een paardenbloem?! Karst vertelde ons dat er in Nederland alleen al zo’n 250 verschillende paardenbloemen groeien en wereldwijd naar schatting ruim 2500. 

In Wolvega heeft Karst het Herbarium Frisicum opgezet. Daar ontmoette de Onkruidenier Karts voor het eerst. We raakten verstrengeld in de polycultuur van de paardenbloem, een wereld van verschillende soorten paardenbloemen die we in Nederland en in de wereld kunnen ontdekken.  Paardenbloemen en de diversiteit in zijn polycultuur vindt nog maar weinig erkenning bij de mens. Doordat de verschillende soorten niet eenvoudig te onderscheiden zijn worden de soorten veelal over een kam geschoren. 

Paardenbloemen zijn planten die zich thuis voelen in de nabijheid van de mens. Tussen de stoep, in de tuin, het gazon, weiland of ruigtes kun je ze wel aantreffen. Ze zijn vaak geen welkome gasten in het domein van de boerende of tuinierende mens. Ondanks het bestrijdende gedrag van de mens, bezitten de planten over een ongekende veerkracht, maar helaas staan veel soorten ook onder druk. Hun specifieke habitat of leefomgevingen nemen sterk af. Op het platteland zijn veel weilanden homogeen in samenstelling geworden; engels raaigras domineert en viert hoogtij. 

Herkennen van paardenbloemen wanneer we over de generieke kenmerken praten zoals gele lintbloemen, gelobde bladeren of parachutevormige zaden pluis is voor velen een eenvoudig instapniveau.
Voordat wij Karst Meijer leerden kennen leek het herkennen van een paardenbloem geen ingewikkelde materie. Om verschillende paardenbloemen te leren herkennen kun je beginnen met de meest voorkomende soorten in Nederland. Deze zijn onderverdeeld in 10 secties, met elk hun eigen karakteristieken die je het beste en eigenlijk alleen in de bloeiperiode (ongeveer van half maart tot half mei) kan onderscheiden. 

Traditioneel zijn er vele recepten voor de bereiding van de bloemen van paardenbloemen te vinden, veelal in landen waar wilde planten onderdeel zijn van de geneeskrachtige cultuur in het huishouden of in de keuken. De bloemen worden gebruikt voor het maken van cramaillotte in Frankrijk, een paardenbloemgelei die veel gegeten wordt in combinatie met kaas. Door een infusie van de bloemen met de toevoeging van citroen, suiker en pectine kun je een heerlijke bloemige gelei maken met bittere tonen. De bladeren zijn niet alleen goed voor je konijn, maar zijn in het voorjaar te oogsten voor hun bittere smaak toevoeging in de salade. Een traktatie is het wanneer de bladeren worden gebleekt, dan wordt de bittere smaak van een aangename zachtheid. Dit noemen we dan molsla. De wortels kunnen na het uitgraven worden geroosterd en vermalen tot een nootachtig en bitter poeder. Hiermee kun je paardenbloem ‘koffie’ maken. 
In de zomer van 2019 leerden we met Lucila Kenny (expert natuurlijke pigmenten) ontdekken hoe de paardenbloem ook kan dienen als pigment voor het kleuren van stof of het maken van inkt. En samen met bierbrouwer Mattias Terpstra van brouwerij Nevel leerden we ontdekken hoe de paardenbloem een smaakmaker is bij het brouwen van bier.